मगर समुदायलाई जगाउन लागिपरेका मेजन

सानैदेखि प्रश्न गर्ने स्वभावका व्यक्ति हुन्, मेजन पुन । हुर्कँदै जाँदा प्रश्न गर्ने स्वभावले झन् बलियो रूप लियो । कलेज पढ्दा उनी मगर विद्यार्थी संघमा आबद्ध भए ।

त्यतिबेलैदेखि सामाजिक संरचनाले उपेक्षामा परिरहेका जनजातिको उत्थानका विषयमा कार्यक्रम गर्न थाले । तर, मिडियाबाट पर्याप्त स्थान नपाएको उनको गुनासो रहन्थ्यो । मूलधारका मिडियाले सानो कुनामा मुस्किलले स्थान दिन्थे ।

अधिकारको पक्षमा आवाज सुनाउन थालेका मेजनलाई थाहा थियो, ‘सानो झिल्कोले ठूलो परिवर्तन ल्याउन गाह्रो छ ।’ जनचेतना जगाउँदै परिवर्तनको आधार तयार पार्न सञ्चारमाध्यम उपयोगी माध्यम हुने सोच उनमा आयो । त्यसपछि जन्मियो, ‘राज्यसत्ता साप्ताहिक’ । 

०५७/५८ सालतिर देवबहादुर पाटाको नेतृत्वमा १२ जना मिलेर सञ्चार गृह दर्ता गरे । बुटवलबाट शुरू भएको साप्ताहिक पत्रिकाले आफ्नो स्थानबाट आवाज उठाइरह्यो ।

उनको गृहजिल्ला म्याग्दी हो । बसाइँ सरेर बुटवल पुगेका हुन् । बाजेबज्यैबाट आफ्नो पुर्ख्यौली थलोको कथा सुनेका थिए– ‘कर्बाकेली’लगायत विषयमा । अधिकांश कथा त ‘रे’ मा आधारित हुन्थे । तर, त्यही ‘रे’बारे बुझ्न उनलाई म्याग्दी जान मन लाग्यो ।

शुरूमा भीरमौरीको ‘मह काँड्ने’हरूको भिडियो खिच्न भनेर म्याग्दी हिँडे । 

म्याग्दीको चिमखोला पुगेर मह काडेको भिडियो खिचे । त्यही क्रममा उनले पुन मगरको ‘कर्बाकेली’बारे बुझ्ने मौका पाए र कर्बाकेलीसम्बन्धी डकुमेन्ट्री बनाउने सोच बनाए । 

कर्बाकेलीको कथा डकुमेन्ट्रीमा उत्रियो । संयोग सोही समयमा काठमाडौंमा ‘इन्टरनेसनल माउन्टेन फिल्म फेस्टिभल’ हुँदै थियो । पहिलो डकुमेन्ट्री, त्यो पनि पुन मगरको कर्बाकेलीको विषयमा ।

मेजनले आफ्नो पहिलो डकुमेन्ट्री फिल्म फेस्टिभलमा बुझाए । कथा छानियो पनि । अंग्रेजीमा क्याप्सन राख्नुपर्ने भयो । त्यतिबेला धेरै झञ्झट व्यहोर्नुपर्‍यो । सँगै, मेजनलाई सिकाइ पनि भयो । 

‘पहिलो काम थियो । नभएपनि केही हुँदैन भनेर फेस्टिभलमा बुझायौं । सेलेक्ट भएपछि अंग्रेजीमा क्याप्सन लेख्नुपर्ने भयो, त्यो एउटा सिकाइ थियो,’ उनले भने ।  

डकुमेन्ट्री प्रदर्शनमा आयो । उनी म्याग्दीको गाउँमा पनि डकुमेन्ट्री प्रर्दशन गर्न पुगे । गाउँमा पुग्दा उनी थप घोत्लिन पुगे । अक्षर सबैले चिन्दैनन्, तर डकुमेन्ट्री सबैले सुन्न र बुझ्न सक्छन् । पत्रकारिताले मात्र पुग्दैन, अब फिल्म बनाउनुपर्छ भन्ने उनलाई लाग्यो ।

‘हाम्रो समुदायमा साक्षरता कम छ, त्यसकारण पनि समाजमा प्रभाव पार्न भिडियो सहज हुने लाग्यो,’ उनले फिल्म निर्देशनमा लाग्नुको कारण खुलाए ।

उनको पहिलो फिल्म हो ‘एजु’ । उक्त फिल्म उनले २०६१ सालमा बनाएका थिए ।

‘एजु’ धौलागिरी क्षेत्रमा साथीलाई बोलाउने सम्बोधन हो । ‘एजु’को सफलतापछि दर्शकले ‘एजु २’ माग गरे । मेजनले त्यसको चार वर्षपछि ‘एजु’ २ बनाए । 

मगर संस्कृतिसँग सम्बन्धित ७ वटा डकुमेन्टी बनाइसकेका छन्, मेजनले । 

बुटवलबाट काठमाडौं हुँदै पोखरा बस्न थालेका मेजनले पछिल्लो समय ‘ट्याङ्चलाक’ नामक चलचित्र बनाए । सो चलचित्र साउथ अफ्रिकामा हुने डर्बान फिल्म फेस्टिभलमा ३ सय फिल्ममध्येबाट छानिएर उत्कृष्ट ३५ भित्र पर्न सफल भएको छ ।

उक्त फिल्मको कथा तनहुँको हो । केही वर्षयाता चर्चित बनेको मानुङकोटको कथा ।

बादल र घामको लाली हेर्ने पर्यटकलाई तानिरहेको मानुङकोटको व्यथा यसमा समेटिएको छ । पानीको समस्याले बस्ती फाँटमा झरेको यथार्थ कथामा चित्रण गरिएको छ ।

‘पानी भर्न बिहान उठेर दुई घण्टाको बाटो हिँड्नुपर्ने दुःखले बस्ती नै सरेछ,’ उनले सुनाए ।

मगर चलचित्रकर्मीसँगको भेटघाटका क्रममा मानुङकोट पुगेका मेजनले केही घरमात्र देखेर प्रश्न गरेपछि नयाँ कथा भेटाएका थिए । त्यसैलाई टिपेर ‘ट्याङ्चलाक’ बनाए, जसको अर्थ हुन्छ उज्यालोतिर ।

पानीको दुःख भएको गाउँमा अहिले बाटो पुगेको छ, तर सुविधा पुग्दा गाउँमा मान्छे छैनन् । 

मगर भाषामा नै नाम राखिएको गाउँ मानुङकोटमा मगरकै बसोबास थियो । पानीको समस्याका कारण थोरै मूल्यमा जग्गा बेचेर अधिकांश बासिन्दा बजार झरेका थिए ।

यसबाहेक शिक्षा र स्वास्थ्यका विषयमा जनचेतना जगाउने खालका विषयवस्तु पनि उनले कथामा जोडेका छन् । १ घण्टा ३ मिनेटको फिल्मले मगर समुदायका विभिन्न विषयवस्तु उठान गरेको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय मन्चमा नाम कमाइसकेको फिल्मलाई नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ अमेरिका (फिप्ना)ले पनि जनजाति फिल्म फेस्टिभलको समयमा उत्कृष्ट कथा, निर्देशन, अभिनय, छायांकन आदि विधामा छनोट गर्‍यो ।

मगर भाषामा पहिलोपटक २०५१ सालमा ‘लङ्गन’ नामक फिल्म बनेको थियो । त्यसयता जम्माजम्मी ४७ वटा फिल्म मात्र बन्न सकेका छन् । यसैले देखाउँछ, भाषिक फिल्मको सफलता कहाँसम्म पुग्न सकेको छ । विविधता बोकेको समाजमा फिल्मले समाज देखाउनुपर्ने तर्क राख्छन्, मेजन । चलचित्र मनोरञ्जन मात्र नरहेको तर्क गर्ने मेजनको भनाइ छ– ‘फिल्मले चेतना दिनुपर्छ ।’ 

फिल्ममार्फत आफ्नो समुदायको उत्थानका लागि चेतना जगाउन प्रयासरत मेजन लेखक पनि हुन् । उनले धौलागिरीमा बसोबास गर्ने पुन समुदाय एक अध्ययनलगायत आधा दर्जन बढी पुस्तक प्रकाशित गरेका छन् ।